Τέχνη του Βίου

Η Δημοκρατία υπό Πίεση

Democracy Under Pressure

Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα που έχει πυροδοτήσει παθιασμένες συζητήσεις και διαφωνίες σε όλον τον κόσμο. Όλοι έχουν ακούσει αυτή τη λέξη, αλλά οι γνώμες γι’ αυτήν είναι άπειρες και ο κάθε άνθρωπος φαίνεται πως την κατανοεί διαφορετικά. Τι είναι ακριβώς η Δημοκρατία; Πώς μπορεί κάποιος να την προστατέψει από τους εχθρούς της; Υπάρχουν εντός της όρια τα οποία δεν πρέπει κανείς να ξεπεράσει;

Ελευθερία και Ευθύνη

Σε μία ανεπίσημη έρευνα που έγινε σε άτομα 14 έως 20 ετών, οι συμμετέχοντες έδωσαν ορισμένα ενδιαφέροντα και ανησυχητικά μηνύματα. Φαίνεται πως, αν και όλοι μιλάμε για την δημοκρατία με σεβασμό, ο καθένας ξεχωριστά αντιλαμβάνεται διαφορετικά τη σημασία της. Κάποιοι πιστεύουν πως δημοκρατία σημαίνει «να κάνεις ό,τι σου αρέσει». Άλλοι βλέπουν τη δημοκρατία ως τον «χώρο» στον οποίο όλες οι ιδιαιτερότητες γίνονται αποδεκτές. Οι ορισμοί που μπορεί να ακούσετε για τη δημοκρατία είναι αμέτρητοι. Ωστόσο, σπανίως θα ακούσετε κάποιον να αναφέρεται στις ευθύνες που έχει κάθε πολίτης απέναντι στην δημοκρατική κοινωνία. Σπανίως ανησυχεί μήπως υπάρχει κίνδυνος ανατροπής της και για το πώς θα έπρεπε να αντιδράσουμε μπροστά σε έναν τέτοιο κίνδυνο. Σπανίως σκεφτόμαστε πως κάποιες φορές, ίσως κάτι πρέπει να θυσιάσουμε για να την προστατέψουμε και να την ενισχύσουμε.

Σε αυτό το άρθρο δεν θα εξετάσουμε το αν η δημοκρατία είναι ένα καλό ή κακό πολίτευμα. Είμαστε πεπεισμένοι πως είναι το καλύτερο πολίτευμα που έχει ποτέ εφαρμόσει ο άνθρωπος. Έχει μειονεκτήματα; Ασφαλώς και έχει πολλά μειονεκτήματα. Γνωρίζουμε όμως κάποιο καλύτερο πολίτευμα; Δεν γνωρίζουμε!

Η εξέλιξη του δημοκρατικού πολιτεύματος απέδειξε πως ο μόνος τρόπος να βελτιωθεί η δημοκρατία είναι η ίδια η δημοκρατία. Είναι το μόνο πολίτευμα του οποίου η επιβίωση εξαρτάται από την συμμετοχή των πολιτών. Αν η πλειονότητα των πολιτών αντιδρά αρνητικά, καμία Βουλή δεν μπορεί να σταθεί, καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να κυβερνήσει και κανένας νόμος δεν μπορεί να καθιερωθεί. Και αν κάποτε συμβεί κάποια δυσλειτουργία, τότε ενεργοποιούνται οι δημοκρατικοί θεσμοί, η δικαιοσύνη και, φυσικά, οι επόμενες εκλογές, στις οποίες το λάθος μπορεί να διορθωθεί.

Η Δημοκρατία υπό Πίεση

Η Δημοκρατία έχει, δυστυχώς, πολλούς εχθρούς. Πρώτα –πρώτα είναι εκείνοι που δεν ανέχονται την ισονομία των πολιτών, αλλά θα προτιμούσαν να έχουν ευνοϊκή αντιμετώπιση οι ίδιοι, ώστε να ωφελούνται εις βάρος των υπολοίπων. Έπειτα είναι εκείνοι που φθονούν τον τρόπο ζωής και τα επιτεύγματα που εξασφάλισε η δημοκρατία στον Δυτικό κόσμο. Αυτοί θα επιχειρήσουν να ανατρέψουν τη δημοκρατία χρησιμοποιώντας τα ίδια της τα εργαλεία και τις αδυναμίες της. Τέλος, είναι εκείνοι που παθιάζονται τόσο πολύ με τη δημοκρατία, ώστε διακινδυνεύουν να την διαλύσουν προσπαθώντας άτσαλα να την βελτιώσουν. Ναι, ακούγεται παράξενο, αλλά δεν είναι. Μερικές φορές, ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο. Ο εντοπισμός των προβλημάτων είναι το εύκολο μέρος. Η πραγματική πρόκληση είναι να διορθώσεις τα λάθη χωρίς να δημιουργήσεις ταυτόχρονα δεκάδες άλλα.

Η Δημοκρατία έκανε τα πρώτα της βήματα στα τέλη του 6ου – αρχές του 5ου αι. π.Κ.Χ στην Αθήνα. Η Αθήνα ήταν ήδη μία υπέροχη πόλη για να ζει κανείς. Ήταν το κέντρο των τεχνών, της επιστήμης, του εμπορίου, της φιλοσοφίας και κάθε είδους δραστηριότητας που αφορά τη σκέψη και τη δημιουργία. Μα πάνω απ’ όλα, είναι η πόλη εκείνων των πολιτών που αρνούνται να σκύψουν το κεφάλι σε έναν βασιλιά. Υπακούουν στους νόμους, αλλά νομοθετούν οι ίδιοι. Το ελεύθερο και δημιουργικό τους πνεύμα, η στενή τους σύνδεση με την ιδιόκτητη γη τους, νομοτελειακά δημιούργησε την ανάγκη της συμμετοχής στη διακυβέρνηση. Ήταν η πρώτη μορφή δημοκρατίας, και μάλιστα δημοκρατία άμεση, που ελάχιστα μοιάζει με τις σημερινές μορφές της δημοκρατίας δι’ αντιπροσώπων. Αυτοί λοιπόν οι πολίτες σέβονταν ευλαβικά τους νόμους που οι ίδιοι έθεταν. Ο Σωκράτης είχε την ευκαιρία να αποφύγει την άδικη θανατική ποινή που του επιβλήθηκε, αλλά προτίμησε να μην το κάνει: «Αυτοί είναι οι νόμοι που με ανέθρεψαν. Επέλεξα να ζω σε αυτή την πόλη, τηρώντας αυτούς τους νόμους σε όλη μου τη ζωή, πώς θα μπορούσα τώρα να τους παραβώ;»

Η πρώτη ρωγμή στη Δημοκρατία

Athens

Η Δημοκρατία ήταν – κι εξακολουθεί να είναι – μία διαδικασία εν εξελίξει. Το 508 π.Κ.Χ, με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, όλοι οι ενήλικοι άνδρες Αθηναίοι ήταν πολίτες και μέλη της Εκκλησίας του Δήμου. Εκείνοι αποφάσιζαν ποια νομοσχέδια που έφερνε προς ψήφιση η Βουλή θα εγκρίνονταν και ποια όχι. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονταν από και για τον λαό. Το 411 π.Κ.Χ όμως, οι ολιγαρχικοί κατάφεραν να παραπλανήσουν την Εκκλησία και να αναλάβουν την εξουσία. Εκτέλεσαν πολλούς δημοκρατικούς, ανέστειλαν τη λειτουργία της Εκκλησίας του Δήμου και πήραν στα χέρια τους τον νόμο και την δικαστικές αρχές. Μπορούμε να πούμε ότι είναι το πρώτο πραξικόπημα στην ιστορία! Πρώτη φορά, έναν αιώνα μετά την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, οι πολίτες δεν όριζαν την τύχη τους, δεν μπορούσαν να εκφράσουν ελεύθερα την άποψή τους. Αυτό κράτησε λίγους μόνο μήνες, που ήταν όμως αρκετοί για να συνειδητοποιήσουν οι Αθηναίοι πως η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη. Πως αυτό το υπέρτατο αγαθό για τον άνθρωπο έπρεπε να προστατευθεί με κάθε κόστος!

Αμέσως μετά την αποκατάσταση του πολιτεύματος, το 410 π.Κ.Χ, οι Αθηναίοι δέχονται με χαρά την πρόταση του Δημόφαντου. Το περίφημο ψήφισμα προβλέπει τα εξής:

« Όποιος καταλύει τη δημοκρατία στην Αθήνα ή, μετά την κατάλυσή της, αναλαμβάνει κάποιο αξίωμα να θεωρείται εχθρός των Αθηναίων και να θανατώνεται, χωρίς ο φονιάς να υπόκειται σε ποινή, και η περιουσία του να δημεύεται και το ένα δέκατο να αφιερώνεται στη θεά.

Και όποιος θανατώσει εκείνους που διέπραξαν αυτές τις πράξεις και όποιος παρακινήσει τον αυτουργό να θεωρείται ιερός και αμίαντος…

Και ο όρκος να είναι: Θα θανατώσω με λόγο, έργο, ψήφο και με το ίδιο το χέρι μου, αν το επιτρέπει η σωματική μου δύναμη, όποιον καταλύσει τη δημοκρατία στην Αθήνα ή, μετά την κατάλυσή της, αναλάβει κάποιο αξίωμα, καθώς και εκείνον που θα γίνει τύραννος ή θα συμπράξει στην εγκατάσταση τυράννου.

Και αν άλλος θανατώσει, να τον θεωρήσω ιερόν ενώπιον των θεών, ως φονιά ενός εχθρού των Αθηναίων,

και αφού εκπλειστηριάσω όλα τα περιουσιακά στοιχεία του, να παραχωρήσω τα μισά στον φονιά και να μην τον στερήσω από τίποτα.

Και αν κάποιος χάσει τη ζωή του, ενώ θανατώνει ή αποπειράται να θανατώσει όποιον διαπράττει τέτοιες πράξεις, θα ευεργετήσω τον ίδιον και τα παιδιά του σαν τον Αρμόδιο, τον Αριστογείτονα και τους απογόνους τους». (Ανδοκίδης, Περί μυστηρίων. 96-98.)

Οι Αθηναίοι ήταν αποφασισμένοι! Δεν θα επέτρεπαν πια σε κανέναν να θέσει σε κίνδυνο τη δημοκρατία τους για κανέναν λόγο. Αυτή η απόφαση δηλώνει ξεκάθαρα πως κάθε ενέργεια γίνεται ανεκτή στο πλαίσιο της δημοκρατίας εκτός από εκείνη που στρέφεται εναντίον της ίδιας της δημοκρατίας. Ακριβώς όπως σε προσωπικό επίπεδο μπορεί να ανεχόμαστε τις ιδιοτροπίες των άλλων, αλλά δεν είμαστε τόσο ανεκτικοί ώστε να τους επιτρέψουμε να μας σκοτώσουν.

Οχυρώνοντας τη δημοκρατία

Η δημοκρατία είναι δυνατή, αλλά χρειάζεται οχύρωση, όπως τη χρειάζεται και μία ισχυρή πόλη. Πρώτα απ’ όλα οφείλουμε να εξασφαλίσουμε πως το πολίτευμά μας είναι σε θέση να προστατέψει τον εαυτό του από ιδεολογικές και φυσικές επιθέσεις. Η δημοκρατία θα αμυνθεί, αλλά ας μην ξεχνάμε τι είναι η δημοκρατία: είμαστε εμείς και οι νόμοι μας. Στη σύγχρονη, αντιπροσωπευτική δημοκρατία η ακραία μέθοδος των αρχαίων Αθηναίων δεν έχει θέση. Σήμερα, δεν είναι ο πολίτης εκείνος που αναλαμβάνει προσωπικά το άχαρο έργο της εξόντωσης των εχθρών της ελευθερίας του, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις. Είναι όμως εκείνος που ενθαρρύνει ή αποθαρρύνει την κυβέρνησή του να αναλάβει δυναμική δράση εναντίον εκείνων που επιχειρούν να τους καταδυναστεύσουν. Να υποστηρίξει με όλη του τη δύναμη τα σώματα που έχουν οριστεί για να προστατεύουν την ασφάλειά και την ελευθερία μας.

Το αν η δημοκρατία μας επιζήσει, αν παραμείνει ισχυρή και πηγή έμπνευσης, εξαρτάται από εμάς τους ίδιους, από τους νόμους μας, την ιδεολογία μας, την δημοκρατική μας νοοτροπία. Τιμώντας και προστατεύοντας την πανάρχαιη αυτή κληρονομιά θα εξασφαλίσουμε στις επόμενες γενιές ένα ελεύθερο και δημιουργικό περιβάλλον μέσα στο οποίο θα αναπτύξουν τον δικό τους κόσμο. Έναν κόσμο μέσα στον οποίο η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και να ακμάζει.

Γράψτε ένα σχόλιο