Αναμένοντας το φετινό Πάσχα με διάθεση μελαγχολική, θυμήθηκα ένα παλιό σημειωματάριο στο οποίο είχα συγκεντρώσει κάποια δημοσιεύματα παλιών εφημερίδων. Μου άρεσε πολύ να διαβάζω για την καθημερινότητα των Ελλήνων σε κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες περιόδους της ιστορίας μας. Ανάμεσα στα άλλα βρήκα και κάποιες σημειώσεις για τον εορτασμό του Πάσχα στην Αθήνα, κάποιες χρονιές που ήταν αλλιώτικες από τις άλλες.
1896 – Τέσσερις γιορτές σε μία
Αυτή τη χρονιά το Πάσχα πέφτει στις 24 Μαρτίου, και γιορτάζεται μαζί με τον Ευαγγελισμό, με την Εθνική γιορτή της 25ης Μαρτίου, αλλά και την έναρξη των πρώτων Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων που διεξάγονται στην Αθήνα την ίδια μέρα. Τρία χρόνια μετά τη χρεοκοπία της Ελλάδας, η πόλη στολίζεται και οι Αθηναίοι γιορτάζουν τον περίεργο αυτό συνδυασμό. Ανήμερα το Πάσχα, γίνονται τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ στην είσοδο του Σταδίου. Στον Αβέρωφ χρωστά η Ελλάδα, εκτός πολλών άλλων, το Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το ανακαινισμένο Παναθηναϊκό Στάδιο (το Καλλιμάρμαρο) στο οποίο διεξήχθησαν οι πρώτοι αυτοί Ολυμπιακοί της σύγχρονης εποχής.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα, στις οδούς Ερμού, Αιόλου και Μητροπόλεως, όλα τα κτίρια και όλα τα καταστήματα είναι στολισμένα με σημαίες και μυρτιές, ενώ οι ντόπιοι και οι ξένοι επισκέπτες γεμίζουν τους δρόμους. Καταστηματάρχες και πλανόδιοι πωλούν λαμπάδες, κόκκινα αυγά, παιχνίδια και γλυκά. Οι βοσκοί από την Πάρνηθα, την Κηφισιά και τον Σκαραμαγκά έρχονται ως συνήθως στην κεντρική αγορά να πουλήσουν τα αμνοερίφιά τους.
Την Μεγάλη Παρασκευή, πρωτοφανής είναι η κοσμοσυρροή στους αθηναϊκούς δρόμους κατά τη περιφορά των επιταφίων. Η κυκλοφορία έχει σταματήσει εντελώς γύρω από τους ναούς της Καπνικαρέας, της Μητρόπολης και της Αγ. Ειρήνης, αλλά και στους γύρω κατάμεστους δρόμους ως την Ομόνοια και το Σύνταγμα. Ο καιρός ήταν γλυκός και η βραδιά μοσχοβολούσε από τα λουλούδια που στόλιζαν τους δρόμους, τα σπίτια και τις φωταγωγημένες πλατείες. Οι Αθηναίοι ακολουθούν την πομπή γαληνεμένοι και οι ξένοι παρακολουθούν ενθουσιασμένοι το πρωτότυπο για τα μάτια τους θέαμα.
Την Κυριακή του Πάσχα, από τις 9 το πρωί ηχούν οι σάλπιγγες, τα σώματα του στρατού παρελαύνουν στο κέντρο της πόλης, φιλαρμονικές παιανίζουν, ο κόσμος συγκινείται και χειροκροτεί στις πλατείες, στους δρόμους, στους εξώστες. Η βασιλική οικογένεια, η κυβέρνηση και άλλοι επίσημοι συγκεντρώνονται στη Μητρόπολη για τη λειτουργία. Κόσμος κατακλύζει το προαύλιο του ναού και τους γύρω δρόμους. Οι καμπάνες χτυπούν, το θυμίαμα απλώνεται παντού. «Χριστός Ανέστη» και μαζί του αναστήθηκε αυτή τη χρονιά η ελπίδα της καταρρακωμένης Ελλάδας, που σήκωσε για πρώτη φορά το κεφάλι της και κοίταξε την Ευρώπη κατάματα.
1897 – Η βουβή Ανάσταση και το θλιμμένο Πάσχα των ηττημένων
Στις 6 Απριλίου ξεκινά ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος που θα βυθίσει τη χώρα σε τρομερή δυστυχία, όχι μόνο κατά τη διάρκειά του, αλλά κι για τα επόμενα χρόνια. Την επόμενη μέρα αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα. Θλιμμένη, ήσυχη και σκοτεινή, μία Μεγάλη Εβδομάδα που δεν έμοιαζε με καμία προηγούμενη.
Την Μεγάλη Πέμπτη, με πρωτοβουλία του αρχιεπισκόπου Γαετάνου Δε Άγγελι, τελείται λειτουργία υπέρ της επιτυχίας των ελληνικών όπλων στον καθολικό ναό του Αγίου Διονυσίου. Ακολούθησε λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας, μία εικόνα της βυζαντινής εποχής που φέρει την επιγραφή « Η Κυρία η Σκοπιώτισσα». Πρόκειται για την Δέσποινα των Νικών (Madonna delle Vitorrie), η οποία αρχικά βρισκόταν στη Μονή Σκοπού στη Ζάκυνθο. Κάποτε έφτασε στα χέρια της Κερκυραϊκής οικογένειας Ριβέλλη, η οποία την παραχώρησε στο Ναό του Αγ. Διονυσίου. Οι παρευρισκόμενοι κλαίνε με λυγμούς και ο αρχιεπίσκοπος διακόπτει τον λόγο του εξαιτίας της συγκίνησής του. Καθώς η πομπή με την εικόνα της Παναγίας περνά την Ακαδημίας, την Ομήρου, τη Σινά και την Πανεπιστημίου, ο κόσμος ραίνει την πομπή με άνθη από τους εξώστες.
Το Μεγάλο Σάββατο οι Τούρκοι βρίσκονται σ’ ελληνικό έδαφος. Η Λάρισα εκκενώνεται και οι κάτοικοι καταφεύγουν στον Βόλο και στην Χαλκίδα. «Απ’ άκρη σ’ άκρη χαλασμός», γράφουν οι εφημερίδες και η ήττα του ελληνικού στρατού είναι πλέον αναπόφευκτη.
«Ανάστασις πένθιμος και θλιβερά. Ο κόσμος όλος, ο άτονος, ο απογοητευμένος, καμμίαν όρεξιν δεν έχει δια χαράν. Ο Χριστός ηγέρθη εν μέσω σιγής του μνημείου του και μόνον κατά τύπους οι άνθρωποι ήναψαν τα κηρία των κατά το μεσονύκτιον του Σαββάτου και μόνον κατά τύπους ερρίφθησαν πυροβολισμοί… Η πόλις άγει δικαίως πένθος και το πένθος αυτό μόνον μία επανόρθωσις, οιαδήποτε, θα ηδύνατο να διασχίση και να παρηγορήση»
1941 – Πάσχα υπό τον ήχο των σειρήνων
«Δεν υπάρχουν φέτος ούτε τα κεράκια των πιστών, ούτε η θρησκευτική πομπή που σεμνά, ευλαβικά, ακολουθεί εις τους μεγάλους, γραφικούς ελληνικούς δρόμους το άχραντον λείψανον του Θεανθρώπου…»
Αυτή τη χρονιά ο κόσμος έχει βυθιστεί στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και τις μέρες του Πάσχα η Ελλάδα πολεμά εναντίον της παντοδύναμης Γερμανίας. Τη Μεγάλη Εβδομάδα βομβαρδίζεται ο Πειραιάς, η Κέα, η θαλάσσια περιοχή της Ικαρίας, το Αλιβέρι, η Κύμη, η Καρδίτσα, τα Τρίκαλα, η Σπάρτη, η Λάρισα, η Κρήτη. Τα τρόφιμα διανέμονται με κουπόνια: 100 δράμια ζάχαρη, 200 δράμια ρύζι… Μεγάλη Πέμπτη η ελπίδα χάνεται, καθώς η πίεση των Γερμανικών στρατευμάτων δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπιστεί.
Την Μ. Παρασκευή οι εκκλησίες είναι κατάμεστες από κόσμο που σπεύδει για τον στολισμό του επιταφίου. Το μεσημέρι ξεχύνονται όλοι στα μαγαζιά να προμηθευτούν τα απαραίτητα, αξιοποιώντας τα άτοκα δάνεια και τις προκαταβολές μισθών που έχει χορηγήσει η κυβέρνηση. Τόσο μεγάλες ήταν οι ουρές στην Αιόλου, στην Ερμού, στη Σταδίου και στην Πατησίων, που χρειάστηκε η επέμβαση της αστυνομίας για να αποκατασταθεί η τάξη. Στις 4 το απόγευμα αυτοκτονεί ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής, μετά από συνομιλία που είχε με τον βασιλιά Γεώργιο. Οι εφημερίδες αποσιωπούν την αιτία θανάτου. Το βράδυ, η περιφορά του επιταφίου γίνεται μέσα στους ναούς. Κατά τη διάρκεια της ακολουθίας ηχούν οι σειρήνες, αλλά κανείς δεν κουνιέται από τη θέση του.
Το Μ. Σάββατο στη 1 το μεσημέρι κηδεύεται ο Κορυζής στη Μητρόπολη, ενώ η αναστάσιμη ακολουθία μεταφέρεται στις 7 το πρωί της Κυριακής. Κυριακή του Πάσχα, 20 Απριλίου, ημέρα των γενεθλίων του Αδόλφου Χίτλερ.
Καλό Πάσχα!
Με την ελπίδα πως της επόμενης χρονιάς θα είναι γελαστό και τρελό, σαν εκείνο του 1896.
Πηγές:
Εφημερίδες:
Ακρόπολις, 1896 and 1941
Άστυ, 1897
Ασύρματος, 1941
Πηγές φωτογραφιών:
pixabay
Εφημερίδα Άστυ, 1897
Velestino 1897
Hissen der Hakenkreuzflagge