Την περίοδο του Μεσοπολέμου (δεκαετίες 1920 και 1930) στην Ελλάδα, η βασική εκπαίδευση διαρκεί έξι χρόνια και είναι υποχρεωτική. Όσοι μαθητές επιδιώκουν ανώτερες σπουδές, δίνουν εξετάσεις για να συνεχίσουν στο Γυμνάσιο ή στο πρακτικό Λύκειο (από το 1929). Οι υπόλοιποι σταματούν ή εισάγονται χωρίς εξετάσεις στις επαγγελματικές σχολές (εμπορικές, ναυτικές κ.τ.λ). Για τα κορίτσια, μετά από το Δημοτικό, υπήρχαν Γυμνάσια Θηλέων και στη συνέχεια Ανώτερα Παρθεναγωγεία.
Τα παρακάτω βιβλία μας δίνουν μία ιδέα για την ύλη που διδάσκονταν οι μαθητές στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο, από την εποχή της μικρασιατικής καταστροφής ως τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
1923 – ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ της ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ για το Δημοτικό
Αυτό που κάνει εντύπωση στην ύλη του βιβλίου είναι η συμπερίληψη όχι μόνο της Μ. Ασίας, αλλά και της Ανατολικής Θράκης, της Συρίας, της Παλαιστίνης
στην επικράτεια της Μεγάλης Ελλάδος. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η διάκριση ανάμεσα στην ελληνική και τη βουλγαρική – σερβική Μακεδονία, που ήδη ονομάζεται Βόρεια Μακεδονία.
1926 – ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ για την Β’ Δημοτικού
Το δωρητήριο του Δ. Καμπούρογλου, όπου μία γριά δωρίζει το σπίτι της σε ένα φτωχό γειτονόπουλο. Η βιογραφία του Ιωάννη Βαρβάκη από τον Απ. Κουρτίδη. Η Σκλαβιά του Παύλου Νιρβάνα, όπου ένας παράξενος άνθρωπος αγοράζει μία καρδερίνα για να της χαρίσει την ελευθερία της. Κι ανάμεσα στα ποιήματα, ένα υπέροχο απόσπασμα από τον Τάφο του Κ. Παλαμά:
«Στο ταξίδι που σε πάει ο μαύρος καβαλάρης,
κοίταξε απ’ το χέρι του τίποτα να μην πάρεις…»
1929 – ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ για την Γ’ Γυμνασίου
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το ίδιο το βιβλίο, η Ψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τα ψυχικά φαινόμενα, όπως είναι οι κρίσεις για πρόσωπα και πράξεις, η χαρά και η λύπη, η μνήμη κ.τ.λ.
Η θεωρία που αναπτύσσεται ακολουθεί την τριμερή διαίρεση της ψυχής σε Γνωστικό μέρος, Συναισθητικό και Βουλητικό.
Στο Γνωστικό περιλαμβάνονται τα αισθήματα (οι αισθήσεις) και η αντίληψη του περιβάλλοντος. Στο Συναισθητικό, τα συναισθήματα χωρισμένα σε κατηγορίες, όπως το αυτοσυναίσθημα, το συμπαθητικό συναίσθημα (ενσυναίσθηση), το ηθικό, το θρησκευτικό κ.ά. Το Βουλητικό αφορά τις ορμές και τις επιθυμίες, τις κλίσεις, τη βούληση και τη συνείδηση.
1930 – ΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΑΣΜΑΤΑ (Ιστορική Διαμόρφωσις και Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας), Δ΄ Γυμνασίου
Όταν το μάθημα των θρησκευτικών δεν ήταν η ώρα του παιδιού.
Γνωρίζετε τι είναι η Προσκομιδή εν τη Προθέσει; Οι συναπτές δεήσεις; Ο ύμνος της απολύσεως; Οι μαθητές της Β’ Γυμνασίου τα γνώριζαν.
1932 – ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ για την Ε’ Γυμνασίου
Ανάμεσα στα δημοτικά άσματα, τα οποία υπάρχουν σχεδόν σε κάθε αναγνωστικό του Μεσοπολέμου, αλά και αργότερα, εντύπωση μου έκανε «Το Πάρσιμο της Πόλης», ένα δημοτικό της Τραπεζούντας, το οποίο διδάσκεται στην ποντιακή διάλεκτο:
«Ναηλί εμάς, να βάι εμάς, οι Τούρκ’ τημ Πόλ’ επαίραν,
επαίραν το βασιλοσκάμν’, ελλάγεν η αφεντία!»
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, ἑλλάγεν η αφεντία!»
μοιρολογά κι η Αγί Σοφιά, το μέγαν μοναστήριν.
Διδάσκεται επίσης το συγκλονιστικό έργο του Διονυσίου Σολωμού Η τρελή μάνα, που δεν είναι ευρέως γνωστό. Περιγράφει την παραφροσύνη στην οποία οδηγείται μία μητέρα που έχασε τα δύο της παιδιά, όταν κατέρρευσε ένας πύργος έξω από τον οποίο έπαιζαν.
Γιατί τινάζετε πάνω τους χώματα;
μη, μη σκεπάζετε τα μικρά σώματα
που αποκοιμήθηκαν γλυκά γλυκά.
Αύριο θα κόψουμε κάτι λουλούδια.
Αύριο θα ψάλουμε κάτι τραγούδια,
Εις την πολύανθη πρωτομαγιά.
Αλλά και σατιρικά, όπως το επίγραμμα του Ρίζου Νερουλού:
Αυτός που το ανθρώπινο δολοφονούσε γένος,
ο ιατρός Γεώργιος, εδώ είναι θαμμένος.
Φυλάξου, μη τον δέχεσαι στον Άδη, Περσεφόνη,
είν’ ικανός και τους νεκρούς να ξαναθανατώνει.
1933 – ΛΟΓΙΚΗ, για την ανώτατη τάξη των Γυμνασίων και των αντιστοίχων σχολείων της μέσης εκπαίδευσης
«Η Λογική εξετάζουσα τους νόμους του ορθώς διανοείσθαι είναι η βάσις πάσης επιστημονικής εργασίας, προπαιδεία πασών των κατά μέρος επιστημών και ασφαλές όργανον εις πάσαν διανοητική του ανθρώπου εργασίαν».
Οι μαθητές μελετούν τις έννοιες, τις κρίσεις και τους συλλογισμούς. Μαθαίνουν τις αποδείξεις, οι οποίες παρέχουν τα πειστήρια της αλήθειας, Τον ορισμό, τη διαίρεση και τη μέθοδο των επιστημών. Μαθαίνουν να ξεχωρίζουν τους απατηλούς παρασυλλογισμούς και τα σοφίσματα.
1936 – ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ του Αχιλλέα Τζαρτζάνου
Η θρυλική γραμματική που κυριάρχησε στα ελληνικά σχολεία για δεκαετίες κι εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1931.
Ακόμα περισσότερα σχολικά βιβλία της εποχής στην Ιστορική Συλλογή Σχολικών Εγχειριδίων.